Zilyetliğin Kazanılması

Zilyetlik; Aslen ve Devren olmak üzere iki şekilde kazanılır.

Aslen kazanma, eşyanın zilyetlik hukuki durumunun sadece kazanan kişinin iradesiyle kurulmasıdır. Önceki bir zilyedin iradesine ihtiyaç yoktur. Hayvan avlamak, balık tutmak, terk edilmiş bir eşya üzerinde fiili hakimiyet kurmak şeklinde gerçekleşebilir. Aslen kazanma hukuki niteliği itibariyla bir hukuki işlem değil, maddi fiildir. Bu yüzden kişide ayırt etme gücünün bulunması yeterlidir. Bir şartı da, eşya üzerindeki fiili hakimiyetin herkes tarafından kolayca anlaşılabilir olmasıdır.

Devren kazanma, eşyanın önceki zilyedin zilyetliğine dayanılarak ve genelde rızasıyla kazanılmasıdır. Önceki zilyet ya zilyetliğini tamamen kaybeder ya da yeni zilyetle birlikte dereceli zilyetlik kurarlar.

Zilyetlik devren, teslimle ve teslimsiz kazanılabilir. Teslimle kazanma ise "Hazırlar Arasında" ve "Hazır Olmayanlar Arasında" başlıklarıyla ikiye ayrılır. Tabii ki "Hazırlar Arasında" başlığı da başlıklara ayrılacak:

Zilyetliğin Hazırlar Arasında Teslimle Kazanılması

a) Maddi Teslim
 Doğrudan doğruya malın kendisinin yeni zilyede teslim edilmesidir. Bir tasarruf işlemi değil, maddi fiildir. Çünkü tek başına mülkiyeti geçiremez.
 Zilyetliğin devrine sebep oluşturan hukuki işlemin geçersiz olması zilyetliğin devrini geçersiz kılmaz. Sebebinden bağımsızdır.

b) Araçların Teslimi
 Eşya üzerinde hakimiyet kurulmasını sağlayan bir aracın teslimi suretiyle zilyetliğin devredilmesidir. Bir otomobilin anahtarını teslim etmek gibi bir kasanın şifresini vermek de bu başlığa dahildir.

c) Fiili Hakimiyeti Sağladığı Varsayılan Anlaşma Yoluyla Teslim
 Mevcut bir anlaşma gereğince yeni zilyedin alabileceği ve üzerinde hakimiyet kurabileceği yere bırakılmasıdır. Bu kazanma çeşidinin 3 unsuru vardır. Şöyle ki; "devredenin zilyet olması", anlaşma", "eşyanın fiili hakimiyet kurulabilecek bir yere bırakılması".
Örnek olarak bir evin önüne bir yük odunun bırakılmasını gösterebiliriz. Zilyetliğin bu yolla kazanılması anlaşmanın geçerliliğine bağlıdır. Anlaşma geçersizse zilyetlik bu yolla kazanılmaz. Diğer kişi fiili hakimiyet sağlarsa zilyetliği aslen kazanmış olur.

Zilyetliğin Hazır Olmayanlar Arasında Teslimle Kazanılması

Hazır olmayanlar arasında zilyetliğin devren kazanılması, şeyin zilyetlik kazanacak olana veya temsilcisine teslim edilmesiyle birlikte gerçekleşir. Temsilciye yapılan teslim kendiliğinden zilyetliğin teslim olunana geçmesini sağlayacaktır.

Zilyetliğin Teslimsiz Kazanılması

a) Kısa Elden Teslim
 Bir eşyayı fer'i zilyet sıfatıyla elinde tutmakta olan kişinin asli zilyetle arasındaki bir anlaşmaya dayanarak asli zilyetliği de kazanmasıdır. Kiracının malı satın alması örnek gösterilebilir.
 Anlaşma geçersiz ise zilyetliğin devri de geçersizdir.

b) Hükmen Teslim
 Zilyetliği geçiren kişinin özel bir sebebe dayanarak fer'i zilyet olarak kalması ve sadece asli zilyetliği devretmesidir. Bir kişinin malik sıfatıyla oturduğu evini satıp, aynı evde kiracı olarak oturmaya devam etmesi buna örnektir.
 Hükmen teslim için anlaşma geçerli olmalı ve özel bir sebebin olması gerekir. Özel sebep, intifa veya sükna hakkı gibi bir sınırlı ayni hak, ya da kira, ariyet, eser, vedia gibi bir alacak hakkı olabilir. Bu özel sebep de geçerli olmalıdır.

c) Zilyetliğin Havalesi
 Asli zilyedin zilyetliğini aralarındaki bir anlaşma gereğince fer'i zilyet dışındaki bir üçüncü kişiye devretmesidir. Dolayısıyla zilyetliğin havalesi dereceli zilyetlik ilişkisinde mümkündür. Örnek olarak, A'nın kamyonunu B'ye kiralaması durumunda A asli zilyet, B ise fer'i zilyettir. A kamyonunu C'ye satmak istediği taktirde, aralarında anlaşarak bundan böyle onun asli zilyet olacağını kararlaştırmaları zilyetliğin devri açısından yeterlidir.
 Zilyetliğin havalesinin geçerli olabilmesi için havale anlaşmasının ve bu anlaşmaya temel oluşturan hukuki işlemin geçerli olması lazımdır.
 Asli zilyetliğin bir başkasına havale edilebilmesi için fer'i zilyedin muvafakatı gerekmez ise de, havalenin ona karşı etkili olabilmesi havale anlaşmasının ihbar edilmesine bağlıdır.
 İhbar yapılmadığı takdirde zilyetliğin havalesi B'yi bağlamaz.

d) Eşyayı Temsil Eden Senetlerin Devri
 Eşyayı temsil eden senetler üzerinde yapılan tasarruf işlemleri doğrudan senetlerin temsil ettiği eşya üzerinde etki yaparlar. Emita senetleri; “makbuz senedi ve varant”, “taşıma senedi”, “konişmento” olmak üzere 3 tanedir.
 Makbuz senedi ve varant, umumi mağaza niteliğindeki antrepolar tarafından
düzenlenip eşya sahibine verilen senetlerdir. Makbuz senedi mülkiyet hakkını temsil eder,
varant ise eşyanın rehnedilmesini sağlar.
 Taşıma senedi, karayolu ile eşya taşımacılığında taşıyıcı tarafından düzenlenip
gönderene verilir.
 Konişmento, denizyolu taşımacılığında düzenlenir.

e) Miras
 Miras ile zilyetliğin kazanılmasında fiili hakimiyet şart olmadığı gibi, zilyetlik iradesine de ihtiyaç yoktur. Mirasbırakanın ölümü ile mirasçılar kendiliğinden söz konusu malların zilyetliğini kazanırlar.
 Mirasçılar, miras bırakan ile aynı türde zilyetliğe sahip olurlar. Miras bırakan, kötü niyetli zilyet ise bu zilyetlik mirasçılara geçmez.